پس از گذشت دو دهه از اکران "مرد عنکبوتی" ساخته سم ریمی این فیلم همچنان از این نظر که چطور نقشه ساخت آثار ابرقهرمانی را بنا نهاد، تاثیرگذار است.

مخاطبین همچنان در چشم انداز سینمایی که فیلم "اسپایدرمن" سم ریمی 20 سال پیش خلق کرد زندگی میکنند. فیلم های ابرقهرمانی همچنان ژانر غالب و مسلط هالیوود هستند که توسط بولدوزر فرهنگ پاپ که با نام دنیای سینمایی مارول (MCU) شناخته میشود رهبری میشوند و به پیش میروند. در واقع در بیش از یک دهه گذشته، دنیای سینما توسط موفقیت بی سابقه مارول استودیوز در روایت سریالی قصه های بلاک باستری تعریف شده است و این حقیقت از فیلم "اونجرز" در سال 2012 شروع شد که ثابت کرد فرمول مارول کار میکند و تا "اونجرز: پایان بازی" که برای مدتی پرفروش ترین فیلم تاریخ سینما هم بود، بارها و بارها صادق بوده و تا به امروز نیز ادامه دارد. ولی منشاء و اریجین این موفقیت را باید به روز سوم ماه می سال 2002 ردیابی کرد یعنی روزی که فیلم "اسپایدرمن 1" ساخته سم ریمی که حالا 20 ساله شده است، بازار فیلم های ابرقهرمانی را به طور اساسی احیا کرد.

به یاد آوردنش سخته ولی بین دهه 90 و سال 2002 ، تعداد انگشت شماری از استودیوهای هالیوودی بودند که به موفقیت و اثربخشی اقتباس های ابرقهرمانی ایمان داشتند و بخش عمده این عدم اعتماد برمیگشت به گند بزرگی که فیلم "بتمن و رابین" در سال 1997 زد. حتی موفقیت فیلم های مارولی "بلید" و "مردان ایکس" آنقدر نبود که بشه بهشون لقب احیاگر داد. ولی "اسپایدرمن" فرق داشت. مرد عنکبوتی قبل از این فیلم هم به لطف دهه ها داستان های با کیفیت کمیک بوکی و حضور در شمار زیادی از انیمیشن، بازی رایانه ای و ... یک کاراکتر نمادین در فرهنگ عامه پسند به شمار می آمد ولی حضورش در دنیای سینما به دلایل عجیبی به تاخیر خورده بود (این مقاله را بخوانید). جیمز کامرون اولین فیلمنامه جدی سینمایی این فیلم را نوشت ولی سرنوشت اینطور نبود که آن را بسازد. در نهایت پس از اینکه سونی رایت سینمایی مرد عنکبوتی را به دست آورد، این فیلمنامه توسط دیوید کپ تکمیل شد و این استودیو لیست بلند بالایی از کارگردانان و ستارگان صاحب نام در دست داشت تا فیلم اسپایدرمن را بسازد تا اینکه سرانجام سم ریمی که با سری فیلم های مشهور "مرده شیطانی" (Evil Dead) شناخته میشد، به عنوان کارگردان و توبی مگوآیر هم به عنوان بازیگر نقش اصلی انتخاب شدند که هر دو ریسک بزرگی به حساب می آمدند (تایید شده که سم ریمی شرط گذاشته بوده که بدون توبی مگوآیر حاضر به ساخت این فیلم نیست زیرا از نظر او، توبی کاملا دربرگیرنده خصوصیات شخصیت پیتر پارکر بود. سونی نسبت به انتخاب توبی شک و تردید داشت زیرا نمی خواست چنین پروژه بزرگی را به بازیگری گمنام بسپارد که خیلی ها حتی اسمش را نشنیده بودند).

ولی موقع اکران، "اسپایدرمن" حباب شک و تردید را ترکوند و علاوه بر فروش رکورد شکن خودش، تحسین هواداران و منتقدین را برانگیخت. حتی اونایی که تو عمرشون یک دونه کمیک بوک نخوانده بودند شیفته بازی ها، لحن و افکت های بی سابقه اش در تاب خوردن در سطح شهر شدند. "اسپایدرمن" اولین فیلم تاریخ سینما بود که فروش افتتاحیه اش بالای 100 میلیون دلار رفت و به سرعت تبدیل به فیلمی ابرقهرمانی شد که همگان خواستار دیدنش بودند. آنهایی که سال 2002 را به یاد دارند خوب میدونند که در آن سال فیلم "جنگ ستارگان: جنگ های کلونی" هم اکران میشد و کل کل زیادی بین هواداران این سری با هواداران کمیک بوک در گرفت بر سر اینکه کدومشون موفق تر میشوند و در کمال تعجب خیلی ها، "اسپایدرمن" از هر نظر "جنگ های کلونی" را در هم شکست! و البته چون این فیلم 8 ماه پس از حوادث تروریستی 11 سپتامبر در آمریکا اکران شد، نوعی تجربه شفابخش بود برای آمریکایی هایی که همچنان این فاجعه برایشان دردناک بود.

اما بزرگترین دستاورد "اسپایدرمن" این بود که پایه و اساس فیلم های سرگذشت (اریجین/origin) محور عصر معاصر را بنا نهاد. یعنی هواداران باید تقریبا یک ساعت صبر میکردند تا توبی مگوآیر را در لباس کلاسیک مرد عنکبوتی ببینند ولی در عوض در آن یک ساعت به طور کاملاً موثری با زندگی روزمره و مشکلات و تقلاهای همیشگی پیتر پارکر آشنا شدند: یک بازنده دبیرستانی که یک کراش نوجوانانه داره روی دختر محبوب مدرسه، مری-جین واتسون و یک رفاقت نه چندان مرسوم با هری آزبورن که پدرش صاحب شرکتیه که به دنبال بستن قرارداد با ارتش آمریکاست. بعدشم شوق و شعف ناشی از گزیده شدن توسط اون عنکبوت جهش یافته را داشتیم که خیلی زود با غم و اندوه مرگ عمو بن و اون جمله نمادین "با قدرت زیاد، مسئولیت زیادی هم می آید" ترکیب شد. این لحظات کوچک، تصویری سمپاتیک از آمال و تردیدهای پیتر پارکر ارائه دادن که هردوشون مثل سوخت برای جنگ اسپایدرمن علیه گرین گابلین خبیث و خطرات داشتن یک زندگی دوگانه عمل کردند.

در حقیقت ریمی فهمیده بود که کلید ساختن یک فیلم موفق از اسپایدرمن در این نهفته است که چقدر خوب و موثر بتونی به کنکاش درباره انسانیت این شخصیت بپردازی. خواسته های نوجوانانه پیتر (مثل خریدن ماشینی که باهاش بتونه توجه مری جین رو به خودش جلب کنه) او را متقاعد میکنه تا از قدرت هایش در یک مسابقه کشتی کج استفاده کنه. غرور او جریحه دار میشه وقتی مسئول تبلیغات مسابقه سرش کلاه میزاره و حاضر نیست پولی که بهش وعده داده شده بود رو پرداخت کنه. در نتیجه او تصمیم خودخواهانه ای میگیره که منجر به قتل عمویش میشه. تصمیم او حتی در بطن فیلم دردناک و بدتر هم میشه زیرا قبلش سخنان خردمندانه عمویش را رد کرده بود چون قدرت های فوق بشری اش چشمانش را کور کرده بود. پس تماشاچی در مواجهه با این صحنه ها و دیالوگ های نمادین، با دلیل ملموسی مواجه میشه برای برقراری ارتباط با پیتر پارکر/اسپایدرمن، به ویژه اینکه او با خبیثی روبرو میشه به نام گرین گابلین که اعتقاد داروین مانندی داره در اینکه هر چیزی که دلت میخواد رو باید بدون هیچ عذاب وجدانی تصاحب کنی.

همچنین "اسپایدرمن" فیلمی بود که بسیار به چشم آمد زیرا از اینکه به ریشه های کمیک بوکی اش وفادار باشد ترسی نداشت. به جای فضای غالب ناشی از لباس های چرمی مشکی و ادا و اطوارهای مرسوم دهه 90 میلادی، با برگردانی مستقیم از داستان های اولیه مرد عنکبوتی در دنیای کمیک خلق شده توسط استن لی و استیو دیتکو مواجه بودیم: شوخی های سرخوشانه، رومانس و یک لباس وفادار قرمز و آبی کلاسیک. صحنه مونتاژی بود از پیتر درحال طراحی لباسش و واکنش های مختلف اهالی نیویورک به مدافع نقابدار جدید شهرشون که با شگفتی، بی اعتمادی و یا فرضیه های توطئه همراه بود. اکشن فیلم هم بسیار پویا و "با تمام وجود" بود که با ترکیبی دلپذیر از افکت های واقعی و افکت های رایانه ای (که به تازگی مُد شده بودند) همراه شده بود. به عبارتی دیگر "اسپایدرمن" مفرح و فان بود و ثابت کرد به هالیوود که بازار مبارزین نقابدار با جرم و جنایت میتواند داغ داغ باشد.

یکی دیگر از نقاط قوت فیلم، بازیگران مستعد ش بود زیرا انرژی بازیگران جوانی همچون توبی مگوآیر، کرستن دانست و جیمز فرانکو را با هنرمندان کارکشته ای نظیر رزمری هریس، کلیف رابرتسون و ویلم دفو ترکیب میکرد و این باعث شد تا نقش آفرینی هایشان بسیار نمادین و با شخصیت هایشان عجین شوند. نورمن آزبورن/گرین گابلینِ ویلم دفو برای مخاطبین بسیار درخشان بود: یک نقش آفرینی دکتر جکیل/مستر هایدی که گاهی تعمداً اغراق آمیز و لوس (campy) به نظر میاد و گاهی هم حقیقتاً تراژیک. نورمن یک پدر نمونه نیست ولی غرور او در کسب و کار و استیصال ش منجر به آزاد شدن ظلمت درونی اش میگردد (با آزمایش کردن روی خودش) و به موجودی از نظر ژنتیکی دستکاری شده تبدیل میشود به نام گرین گابلین که مثل دیوانه ها قهقهه میزند و بی اخلاقی اش حد و مرزی نمیشناسد. به طوری که حس تنفر تماشاچی را برمی انگیزد ولی در عین حال برای نورمن متاسف میشود زیرا ناتوانی اش در مقاومت در مقابل نیمه تاریکش از او یک قربانی مثل پیتر پارکر میسازد.

و البته جی. کی. سیمونز هم هست در نقش ناشر دیلی بیوگل یعنی آقای جی. جونا جیمسون. پس از این فیلم چندین بازیگر پیتر پارکر، معشوقه و ابرشرور برای او در دنیای سینما وجود داشته ولی این سیمونز بوده که اونقدر در نقش جیمسون بی عیب و نقص بوده که هواداران هیچ کس دیگری را حتی نمی توانند به جایش تصور کنند. این کله گنده رسانه ای که مدام سیگار برگ بر لب داره، مثل همیشه از اسپایدرمن متنفره و داد و بی داد میکنه و پر شور و حرارت و خود شیفته است و کلی لحظات کمدی سیاه خلق میکنه ولی فیلم "اسپایدرمن" هرگز از او یک "هیولا" نمیسازه. مثلاً وقتی گرین گابلین به دفتر او یورش آورد و خواستار فهمیدن هویت عکاسی شد که عکس های مرد عنکبوتی را برایش میگیرد، او حاضر نشد این کار را بکند و شجاعت خاصی از خودش نشان داد.

انتخاب سیمونز برای این نقش نبوغ آسا بود و او برای اولین بار این نقش در فیلم "اسپایدرمن" ایفا کرد اما اونقدر نقشش را دقیق و نمادین بازی کرد که باهاش عجین شد و در طول دو دهه بارها و بارها آن را تکرار کرد، از دنباله های ریمی گرفته تا کارتون های مختلف و البته حضورش در دنیای سینمایی مارول که با بهت و شعف هواداران روبرو شد و او این بار نسخه ای که از «الکس جونز» الهام گرفته بود را به ما تحویل داد، منتهی با همان مختصات قبلی! (الکس جونز میزبان تاک شوی رادیویی، نویسنده، مستندساز و تئوری پرداز توطئه آمریکایی است. وی وبسایت‌های Infowars.com و prisonplanet.com را اداره می‌کند. وی محور بسیاری از انتقادات بوده ‌است و دولت آمریکا را به دست داشتن در مسائلی چون حملات 11 سپتامبر، ساختگی بودن فرود بر ماه، انفجار اوکلاهماسیتی و… متهم کرده‌ است).

و البته بخش هایی هستند که برخی به آنها خرده میگیرند. مثلا برخی از افکت های رایانه ای فیلم الان از مُد افتاده و ابتدایی به نظر میرسند و یا اخیرا یکی از شبکه های انگلیسی شوخی پیتر پارکر که در مسابقه کشتی کج به حریفش در قفس گفت را حذف کرد زیرا آن را همجنس‌گراستیزانه قلمداد کرد! (اونجایی که به «بون سا مَک گِرا» با بازی مرحوم «رندی سوج» میگه: "چه لباس نازی داری! شوهرت بهت دادتش؟!"). و البته علیرغم بازی خوب و درخشان کرستن دانست در نقش مری جین واتسون اما خیلی ها ازش ایراد گرفتن. او و توبی مگوآیر شیمی خوبی با هم داشتند و یکدیگر رو به طور عالی تکمیل میکردند. رابطه شون هم انصافا در طول هر سه فیلم دیدنی باقی موند و با فراز و نشیب های جذابی همراه بود. با این حال خیلی ها هنوز می گویند مری جین به خصوص در قسمت اول چندان عمقی نداشت و نقشش فقط این بود که گروگانش بگیرند و بعد جیغ بزنه و اسپایدرمن بیاد نجاتش بده و ...! و البته بسیاری هم هستند که همچنان به لباس مسخره گرین گابلین در این فیلم بد و بیراه میگویند (حق هم دارند). ولی باید درک کرد که سونی نمی تونست ریسک کنه و ماسک ترسناکی برای این شخصیت درست کنه چون این کار می تونست به فروش فیلم لطمه بزنه و مخاطبین کم سن و سال رو از سالن سینما دور کنه. ولی همه این موارد طبیعی و قابل درکه و باید دونست که 20 سال پیش مثل الان نبود که استودیوها بخوان تا جای ممکن به منبع الهام بخش وفادار باشن تا دل هواداران را به دست بیارن.

و قصه "اسپایدرمن" هنوز هم جواب میدهد زیرا به ذات شخصیت پیتر پارکر وفاداره: نوجوانی نجوش، خجالتی، توسری خور که ناگهان به قدرت های فوق بشری فانتزی مانندی دست پیدا میکنه ولی به قیمت عواقب پایان ناپذیر و فداکاری های شخصی. نقش آفرینی مگوآیر سنگ بنایی را پایه گذاری کرد برای اندرو گارفیلد و تام هالند به عنوان جانشینانش و همچنین تقریباً برای هر بازیگر نقش های ابرقهرمانی؛ از کریستین بیل در "بتمن آغاز میکند" گرفته تا «رابرت داونی جونیور» در "آیرون من". و قطعاً سلطه فرهنگی مارول بدون فیلم "اسپایدرمن" امکان پذیر نبود. در واقع، نقاط اوج حماسی و عظیم آثاری مثل "اونجرز: پایان بازی" و "مرد عنکبوتی: راهی به خانه نیست" برپایه فیلم های تکی بی شماری که از نخستین فیلم مرد عنکبوتیِ سم ریمی الهام گرفته بودند، شکل گرفتند. اگر اینطوری به قضیه نگاه کنیم دیگر فینال "اسپایدرمن" شامل نجات کودکان و مری جین که گرفته شده بودند یا مبارزه تن به تن او با گرین گابلین برایمان کوچک به نظر نمیرسد زیرا سم ریمی با استادی تمام تونست عصاره وجودی شخصیت مردعنکبوتی در مدت زمان دوساعته فیلم به تصویر بکشد.

و چه جالب که سال گذشته ما فیلمی رکورد شکن و موفق از هر نظر به نام "مرد عنکبوتی: راهی به خانه نیست" را داشتیم که اگر "اسپایدرمن" سم ریمی نبود اصلا نمیتونست موضوعیت داشته باشه. و البته اینکه در سال 2022 و پس از 15 سال دوری سم ریمی از دنیای اقتباس های کمیک بوکی او سرانجام با فیلم "دکتر استرنج: چندجهانی جنون" به پرده سینماهای جهان برگشت و هیچ کدام از اینها بدون معجزه ای که ریمی در سال 2002 خلق کرد امکان پذیر نبود زیرا با شاهکاری که ساخت نه تنها استودیوهای بزرگ را مجاب کرد که فیلم های کمیک بوکی میتونند جواب بدن و موفق باشن بلکه مخاطبین را نیز مشتاق کرد تا بدانند ابرقهرمان دفعه بعد به کجا میرود ...

مهدی ترابی مهربانی

مطالب مرتبط:

10 رویه متداول در فیلم های ابرقهرمانی که فیلم "مردعنکبوتی" (2002) ایجاد کرد

مصاحبه سم ریمی به مناسبت بیستمین سالگرد اکران فیلم "مرد عنکبوتی"

نقد و بررسی فیلم "مرد عنکبوتی" (2002)

ایستراگ (EASTER EGG) های فیلم مرد عنکبوتی (2002)

ایستراگ (EASTER EGG) ها و اشارات فیلم مرد عنکبوتی 2 (2004)

رتبه بندی تاثیرگذارترین کاراکترهای فیلم های «سم ریمی» (SAM RAIMI)

10 فیلم و سریالی که مرد عنکبوتی توبی مگوآیر ممکنه دفعه بعد در آن حضور داشته باشه!

مسير پر پیچ و خم مرد عنكبوتی تا پرده سینما!

10 تاثیر فیلم های مرد عنکبوتی ساخته سم ریمی بر روی دنیای سینمایی مارول

چرا تام هالند بهترین مرد عنکبوتی در دنیای سینما است

10 لحظه از مردعنکبوتی در MCU که نشان می‌دهد او بهترین است!

رتبه بندی دشمنان مرد عنکبوتی در فیلم های سینمایی

10 نکته جالبی که احتمالاً درباره "اسپایدرمن" های «سام ریمی» نمیدانستید!

15 سئوال بی پاسخ مانده درباره دنیای مرد عنکبوتیِ توبی مگوآیر و اندرو گارفیلد

ترسناک ترین نقش آفرینی ها در فیلم های ابرقهرمانی

50 صحنه برتر فیلم های مرد عنكبوتی- قسمت دوم

50 صحنه برتر در فیلم های سینمایی مرد عنکبوتی - قسمت اول

نفس گیر ترین مبارزات مردعنکبوتی در سگانه‌ی "سم ریمی"

10 دفعه ای که فیلم های مرد عنکبوتی حال و هوای ژانر وحشت پیدا کردند!

10 رفاقت برتر فیلم های مرد عنکبوتی

نظر سم ریمی درباره فیلم جدید مرد عنکبوتی

طرح های به كار گرفته نشده از دشمنان مرد عنکبوتی در فیلم های سم ریمی!

پشت صحنه فیلم های اسپایدرمن ساخته سام ریمی + لینك دانلود!

رتبه بندی بازیگران فیلم های سینمایی مرد عنکبوتی

بررسی نسخه های سینمایی از عشق های پیتر پارکر درســــه گانه "سم ریمی"

مقایسه لباس اسپایدرمن در فیلم های «مارك وب» و «سم ریمی»

10 حقیقتی که باید درباره فیلم کنسل شده "مرد عنکبوتی 4" بدانید

تمامی اشارات و ارجاعات انیمیشن مردعنکبوتی خارق العاده به سه گانه مردعنکبوتی

این مطلب را به اشتراک بگذارید :