فیلم مرد عنکبوتیِ دیوید فینچر (David Fincher) ممکن بود چطور باشد؟

دیوید فینچر کارگردان بزرگ آثاری همچون "هفت"، "شبکه اجتماعی"، "زودیاک" و ... در سال 2000 میلادی خیلی به ساخت فیلم مرد عنکبوتی نزدیک شده بود. حال میخواهیم ببینیم فیلم او میتوانست چطور باشد.

سازنده آثاری همچون "شبکه اجتماعی" فیلم های موفق و نمادین زیادی در طول حرفه چند لایه خود ساخته است ولی برای هواداران اسپایدرمن همیشه این سئوال مطرح بوده که فیلمی که قرار بود برای این شخصیت بسازد اگر ساخته میشد چطور به نظر میرسید؟ درسته که این کارگردان موردعلاقه منتقدین سینمایی هنوز دست به سوی اقتباس های کمیک بوکی نبرده ولی جالبه که بدونید سالها پیش یکی از گزینه های اصلی سونی برای ساخت فیلمی از روی قهرمان مارولی بود. علیرغم اینکه فیلمی در سبک و سیاق بتمنِ «کریستوفر نولان» یا حتی «مت ریوز» بیشتر به استایل فینچر میخورد، اما او نه یک بار بلکه برای دو بار نزدیک بود از مرد عنکبوتی فیلم بسازد!

بتمن - فیلم هفت- دیوید فینچر

دیوید فینچر دهه ها است که فیلم میسازد ولی شاید ندانید که با فراز و نشیب های زیادی روبرو بوده است، به ویژه در ابتدای راه خود. به طور مثال فیلم "باشگاه مشت زنی" (Fight Club) درسته که الان اثری ارزشمند و تحسین شده و کالت به حساب میاد ولی در گیشه نتونست فروش خوبی را نصیب خودش بکنه. و یا "بیگانه 3" به دلایلی همچون دخالت استودیو نتونست رضایت خود فینچر یا منتقدین را جلب کنه ولی فروش خوبی کرد. فیلم های نظیر "هفت" یا "دختر گمشده" (Gone Girl) از همان اول هم مورد پسند منتقدین و مخاطبین قرار گرفتند و بودجه محدودشان باعث شد تا متمرکز و جمع و جور و سرراست تر باقی بمانند. به همین دلیل دیوید فینچر را اصطلاحاً یک فیلمساز بلاک باستر (Blockbuster) ساز که آثار بزرگ و پرهزینه و پر زرق و برق میسازد نمیشناسند و عمدتا به دلیل روایتگر داستان های نسبتاً خودمانی و صمیمی شهرت دارد.

فیلم های دیوید فینچر

این حال و در کمال تعجب، این کارگردان که نشان داده سلیقه های متنوعی دارد، دو بار برای ساخت فیلمی از مرد عنکبوتی مد نظر قرار داشته! اولین بار وقتی بود که سونی میخواست برای اولین فیلمی از این شخصیت بسازد که علاوه بر فینچر گزینه های دیگری مثل «کریس کلمبوس» (سازنده "هری پاتر")، «تیم برتون» (سازنده دو فیلم نخست "بتمن") و ... مد نظر بودند ولی در نهایت «سم ریمی» انتخاب شد و سه گانه ای با حضور «توبی مگوآیر» ساخت. دومین بار هم سال 2010 بود ، یعنی زمانی که سونی به فکر ربیوت فرنچایز سینمایی مرد عنکبوتی افتاده بود که در نهایت «مارک وب» سکاندار ساخت سری جدید تحت عنوان "مرد عنکبوتی شگفت انگیز" شد.

گفته میشه برخلاف فیلم های ریمی و وب، فینچر پیشنهاد کرده بوده که داستان حول و حوش سرگذشت و نحوه به دست آوردن قدرت های مرد عنکبوتی به دست پیتر پارکر نچرخه و یکراست بره سراغ اصل مطلب! (یعنی یه چیزی مشابه با سری جدید مرد عنکبوتی در دنیای سینمایی مارول). ولی در اون سالها اگر فیلمی ابرقهرمانی مستقیماً میرفت سراغ سکانس های اکشن و نحوه روبرو شدن قهرمان با قدرت های جدید به دست آورده خودش را نشان نمیداد، حرکتی ریسکی و عجیب به حساب می آمد. البته این را هم باید در نظر داشت که فقط چون فینچر علاقه ای به تمرکز روی اُریجین مرد عنکبوتی نداشت دلیل نمیشه فیلم او آن را بدون توضیح باقی بگذارد.

به گفته خود فینچر، فیلم مرد عنکبوتی او به طور جسورانه ای میخواست از داستان سرگذشت مرد عنکبوتی صرف نظر کنه ولی در عین حال آن را به طور کامل نادیده نگیره. در واقع او میخواست قضیه "گزیده شدن توسط عنکبوت رادیو اکتیوی" را به یک سکانس افتتاحیه 10 دقیقه ای محدود و فشرده کند. فینچر این افتتاحیه استیلیزه شده را شبیه به یک "نمایش اُپرا" یا یک "موزیک ویدیو" توصیف کرده است و مشخصه که او بدین شکل میخواسته ضروریات مربوط به پیشینه مرد عنکبوتی را به بیننده ارائه کنه، بدون اینکه وارد کلیشه های رایچ ژانر کمیک بوکی بشه. این اقدام میتونسته برای سران استودیو بسیار ریسکی و جسورانه قلمداد بشه ولی بعدا دیدیم که همین ایده به نوعی برای مرد عنکبوتیِ تام هالند در MCU به کار گرفته شد.

عمو بن مرد عنمکبوتی

یکی از نقاط مشترک فیلم ساخته نشده دیوید فینچر با آثار ریمی و وب این بود که میخواست از گرین گابلین به عنوان خبیث اصلی استفاده کند. نورمن آزبورن براستی که ویلن جذابی برای فیلم فینچر به حساب میومده تا داستانش را حول محور او روایت کند زیرا "ثروت زیاد" او به همراه "رفتار تحقیرآمیز او در قبال مردم عادی در سطح جامعه" دو تِم غالب فیلم های فینچر هستند. عدم پایبندی اخلاقی نورمن و پسرش به نُرم های جامعه و نوعی مصونیت که به خاطر ثروت و نفوذ خود به دست آورده اند نقاط مشترک زیادی با بسیاری از شخصیت های بیادماندنی فیلم فینچر مثل ضدقهرمان خرپول و منزوی فیلم "بازی" (1997) یا شخصیت خاص و حسابگر «مارک زوکربرگ» در فیلم "شبکه اجتماعی" و یا حتی راوی بی نام "باشگاه مشتزنی" و یا «اِیمی شگفت انگیز» به عنوان خبیث اجتماع‌ستیز فیلم "دختر گمشده" دارد.

شخصیت های منفی فیلم های فینچر

پس تا اینجا میبینیم که فینچر نه علاقه چندانی به روایت اریجین مرد عنکبوتی داشته و نه تبعیت از کلیشه های رایج کمیک بوکی ولی چیزی که او را جذب شخصیت اسپایدرمن کرد، هسته عاطفی و احساسی داستان "مرگ گوئن استیسی" بود. فینچر خودش گفته میخواسته در سکانس مونتاژی فیلمش نشان دهد که پیتر پارکر، مری جین را از دست میدهد ولی معلوم نیست منظورش از از دست دادن آیا ترک او توسط مری جین است یا مرگ او (بارها دیده شده که ما در یک فیلم یک دوره زمانی بلند مدت داریم که به عنوان قسمتی از آن حتما باید به آن اشاره شود ولی چون زمان واقعی اتفاق طولانی تر از حد نیاز است از تدوین غیر تداومی با زمان غیر واقعی استفاده میکنیم تا هم اطلاعات مورد نیاز به مخاطب داده شده باشد و هم ریتم فیلم زیادی کند نشود. به این نوع تدوین"تدوین سکانس مونتاژی" گفته میشود .بعنوان مثال از آثار چند سال پیش میتوان به سکانس تصادف جنیفر در فیلم "مورد عجیب بنجامین باتن" اثر همین آقای دیوید فینچر یا قسمتهای آشنایی و ازدواج و پیری و مرگ زوج خوشبخت انیمیشن زیبا و موفق "بالا" به کارگردانی پیت داکتر اشاره کرد(.

سکانس مونتاژی

فینچر میخواسته با این ترفند پیتر را از همان ابتدا به سمت گوئن استیسی سوق دهد و در نهایت در پایان فیلم خود مرگ تراژیک این کاراکتر را به تصویر بکشد (علیرغم اینکه اتفاق مشابهی در فیلم "مرد عنکبوتی شگفت انگیز 2" ساخته «مارک وب» روی داد ولی با وجود شیمی خوب بین اندرو گارفیلد و اما استون، صحنه مرگ گوئن فاقد اون تاثیرگذاری لازم بود). تصمیم فینچر مبنی بر محور قرار دادن مرگ گوئن در فیلم نخست خود از مرد عنکبوتی میتونست خیلی جالب باشه زیرا باعث میشد تا فیلمش نه تنها روی آغاز حرفه قهرمان داستان تمرکز نکنه بلکه با بازنشسته شدن احتمالی او نیز خاتمه پیدا کنه که جهت گیری دارک و خفنی برای یک فرنچایز سینمایی خانوادگی مثل مرد عنکبوتی به حساب میاد. درسته که استودیو احتمالا زیر بار چنین پایان تیره و تاری نمیرفت ولی اگر به فینچر اجازه میدادند قطعا باعث میشد صحنه های جالب و احساسی زیادی درباره عمق و روح شخصیتی و ذهن پیتر پارکر شاهد باشیم.

دیوید فینچر - مرگ گوئن استیسی

شکی نیست که سبک بصری مشهور و باحال فینچر میتونست خیلی با ظاهر رنگی فیلم های سم ریمی و مارک متفاوت باشه ولی این ضرورتاً دلیل نمیشه که میتونست چیز خوبی یا بهتره بگیم مناسبی از آب دربیاد. یعنی چه حس و حال گوتیک و تیر و تار فیلم "هفت" یا ظاهر سرد و حومه شهری فیلم "دختر گمشده" نمیتونست دربرگیرنده روشنی و شیرینی بصری فیلم های سینمایی مرد عنکبوتی که تا به حال دیده ایم باشد. همچنین باید در نظر داشت که فینچر در آثار خود "لوکیشن" را کم اهمیت جلوه میدهد و این در تضاد با نقش محوری شهر نیویورک به عنوان یک لوکیشن کلیدی در آثار مرد عنکبوتی است. با این حال او میتونست گزینه ای ایده آل برای ساخت فیلمی باشد که قهرمان اصلی اش کسی مثل پیتر پارکر است زیرا پیشتر در فیلم های " دختری با خالکوبی اژدها" ، "باشگاه مشتزنی" ، "بازی" و "شبکه اجتماعی" دیده ایم که شخصیت های اصلی همگی آدم هایی هستند که یا به دست خودشان یا از سوی دیگران طرد شده اند و تلاش میکنند خودشان را به صورت افرادی نُرمال ببینند در حالی که به طور همزمان به خاطر استعدادهای خود مورد اذیت قرار میگیرند و باید برای بقا یاد بگیرند که دلیل متفاوت بودن خود را در آغوش بگیرند ، نه اینکه آن را پنهان کنند.

در هر حال بینش و جهت گیری که فینچر برای مرد عنکبوتی داشت هرگز به نتیجه نرسید. او در سال 2011 و هنگامی که داشت برای فیلم "دختری با خالکوبی اژدها" مصاحبه میکرد، درباره دلیل عدم انتخاب شدنش برای کارگردانی فیلم "مرد عنکبوتی" چنین گفت:

"نوع نگاه من به اسپایدرمن با سم ریمی فرق داشت. به نظرم دلیلی که او این فیلم را ساخت این بود که میخواست یک فیلم کمیک بوکی مارولی بسازد. ولی من هیچ وقت به قصه پیدایش علاقه نداشته ام. من نمیتونستم با ایده کسی که توسط یک عنکبوت آبی و قرمز رنگ گزیده میشه کنار بیایم. مشکل اصلی این بود ... این چیزی نبود که حس کنم میتونم با صداقت و جون و دل انجامش بدم. {در عوض} قصدم این بود که با گوئن استیسی و گرین گابلین شروع کنم و میخواستم گوئن را به قتل برسانم".

آیا چنین نگرشی میتونست مثل فیلم های ریمی میلیون ها دلار پول برای سونی و مارول به ارمغان بیاره و کلی محصولات جانبی و گیم و کارتون را موجب بشه؟ قطعا بعید به نظر میرسه!

و پس از آن نیز در سال 2012، مارک وب گوی سبقت را بار دیگر از دیوید فینچر ربود تا سازنده سری نه چندان موفق اسپایدرمن شگفت انگیز را بسازد زیرا استودیو همچنان نمیتوانست به خود بقبولاند که از نگرش منحصر به فرد و اُریجینال آقای فینچر برای مرد عنکبوتی استفاده کند. در نتیجه علیرغم پتانسیل موجود در ایده های فینچر، سونی بار دیگر تصمیم گرفت کارگردان سِیف (safe) تری را برای مرد عنکبوتی استخدام کند و بدین ترتیب سنت شکنی های هوشمندانه و بازیگوشانه فینچر که شهرت دارد به برداشت های بی پایان و کمال گرایی وسواس گونه، جای خودش را به ایده های کارگردانی مثل مارک وب داد چون استودیو چیزی "متعارف" برای فرنچایز بزرگ و گران قیمتی مثل مردعنکبوتی میخواست.

نظر شما چیست؟ آیا اگر دیوید فینچر فیلمی از مرد عنکبوتی میساخت میتوانست موفق باشد و نظر مثبت مخاطبین و منتقدین و هواداران را برآورده سازد؟

مهدی ترابی مهربانی